Kaart (cartografie) - Vlieland (Gemeente Vlieland)

Vlieland is vanuit het westen gerekend het tweede bewoonde Nederlandse Waddeneiland. Het ligt in de provincie Friesland maar behoorde tot 1942 tot de provincie Noord-Holland. De gelijknamige gemeente omvat naast het eiland ook een deel van de Waddenzee. Ten zuidwesten van Vlieland ligt het eiland Texel en ten noordoosten ligt het eiland Terschelling. Van de vijf Nederlandse Waddeneilanden heeft Vlieland de hoogste duintop: 45 meter hoog.

De gemeente Vlieland telt inwoners (, bron: CBS). Met 32 inwoners per km² is Vlieland na Schiermonnikoog de dunst bevolkte gemeente van Nederland; veruit de meeste inwoners wonen in de dorpskern.

In de gemeente ligt slechts één dorp, dat tot 2009 officieus ‘Oost-Vlieland’ genoemd werd, maar toen officieel Vlieland is gedoopt. De naam ‘Oost-Vlieland’ diende ter onderscheiding van het eiland Vlieland en het vroegere dorp West-Vlieland, dat in 1736 opgeheven is nadat bijna het gehele dorp door de zee was overstroomd.

De Waddeneilanden zijn zo rond 5.000 v.Chr. ontstaan. Er was toen nog sprake van zandruggen die slechts enkele meters boven het water uitstaken. Waarschijnlijk werd het zand vastgehouden door het biestarwegras waardoor deze konden uitgroeien tot duinen met daarachter kwelders.

In de vroege middeleeuwen maakte Vlieland deel uit van het gewest Texla. Het noordelijke deel van Texel, Eierland, was ooit een deel van Vlieland en het gedeelte van het eiland dat bij eb droogviel reikte tot aan de plek waar nu de Afsluitdijk ligt. Door het ontstaan van het Eierlandse Gat werd Eierland van Vlieland gescheiden.

Het eiland lag op een strategische plaats aan de monding van het Vlie, de vaarroute die de Noordzee met het Flevomeer verbond. Hierlangs voeren handelsschepen van o.a. de Hanze naar bijvoorbeeld Stavoren en Kampen. Voor de kust van Vlieland wachtten de schepen dan op gunstige wind. Tot in de 17e eeuw bleef het eiland profiteren als aanlegplaats. Een andere belangrijke inkomstenbron was de walvisvaart.

Door verdere veranderingen in zeestromen is Vlieland aan de westzijde steeds verder geërodeerd. Vroeger was er naast Oost-Vlieland (Osteynde), de vroegste vermelding van het dorp stamt uit 1245, nog een tweede dorp, genaamd West-Vlieland (Westeynde). De laatste huizen van Westeynde werden in 1736 ontruimd na tientallen jaren van overstromingen en pogingen tot wederopbouw. De Vliestroom veranderde waardoor Terschelling een gunstiger positie als aanlegplaats kreeg.

Bij Vlieland en Terschelling vond op 19 en 20 augustus 1666 de Ramp van 1666 of Holmes's Bonfire plaats: een Engelse aanval onder leiding van admiraal Robert Holmes leidde op 19 augustus op de rede van Vlieland tot de ondergang van de grootste koopvaardersvloot binnen de grenzen van de Republiek en de dag erop tot vernietiging van het dorp West-Terschelling. De Vlielander predikant Frans Esausz. den Heussen schreef er in 1667 een verslag over: Gedachtenisse van d’Engelsche Furie op de Vliestroom en der Schelling.

In de 19e eeuw was het eiland verarmd en veel eilanders en schippers vestigden zich op het vasteland. De Noordzeekust bleef eroderen en vanaf 1854 werden strekdammen aangelegd langs de Noordzeekust, wat op de andere eilanden niet nodig was. Dit bleek een dure oplossing en in 1921 heeft de Nederlandse regering serieus overwogen om het eiland te ontruimen en langzaam in zee te laten verdwijnen. Een van de redenen om Vlieland te behouden was omdat het bescherming bood voor de Afsluitdijk. Begin twintigste eeuw werden de bossen op het eiland aangelegd. De bossen die er nu zijn horen dus niet bij de oorspronkelijke begroeiing. Tussen 1900 en 1930 werden aan de zuidwestkant de Kroon's polders aangelegd om te voorkomen dat de zee het eiland aan die kant verder aan zou vreten en het eiland in tweeën zou splitsen.

In de Tweede Wereldoorlog was Vlieland onderdeel van de Duitse Atlantikwall. De Duitsers bouwden twee batterijen luchtafweergeschut en legerden meer militairen op het eiland dan er inwoners waren. Tot 1942 hoorde Vlieland bij de provincie Noord-Holland, net als Terschelling. Het Posthuis op het westelijk gedeelte van het eiland herinnert daar nog aan; de post kwam sinds 1677 via Texel naar Vlieland en ging dan door naar Terschelling. De Duitsers veranderden dit en deelden het eiland in bij Friesland. Na de oorlog is deze wijziging van de provinciegrens niet teruggedraaid.